Tổng thống Nga Vladimir Putin: Phải biết “trấn” các ông trùm

Không chỉ trong giai đoạn hiện nay, khi lần thứ hai quay lại Điện Kremli giữ chức Tổng thống mà ông Putin ngay từ những năm đầu thế kỷ XXI đã nhất quán giương cao ngọn cờ “pháp trị” (chuyên chính luật pháp).


Khi đó, phải thừa hưởng từ người tiền nhiệm Boris Yeltsin một nước Nga với quá nhiều mối quan hệ chằng chịt giữa chính trường với các ông trùm kinh tế (oligarkh), ông Putin bằng những biện pháp kiên quyết tới sát ván để các doanh nhân nặng túi biết rõ vị trí thực của họ và không dám cả gan can thiệp vào việc trị quốc của Điện Kremli như trước.

Gazprom cũng phải trật tự

Khi ông Putin bước chân vào Điện Kremli, người đang ngồi ở vị trí “chủ xị” tại tập đoàn dầu khí khổng lồ Gazprom là nhà tài phiệt trưởng thành từ thời Xô viết, Rem Vyachirev. Lượng tài sản khổng lồ của Gasprom đã giúp Vyachirev trở nên quá tự tin dưới thời Boris Yeltsin. Theo tạp chí Ngọn lửa nhỏ, năm 1995, trong một cuộc họp báo tại London, khi được nghe câu hỏi: “Ông sẽ làm gì nếu trong cuộc bầu cử 1996, Yeltsin thất cử?”, Vyachirev thẳng thừng tuyên bố: “Dù ai lên nắm quyền thì cũng buộc phải tìm cách chung sống hòa bình với Gasprom”.

Boris Nemtxov, khi còn là Phó Thủ tướng Nga, đã gọi Vyachirev là oligarkh gộc tới mức mọi oligarkh khác ở Nga chỉ là “những chú lùn” nếu so với ông ta… Và cũng chính vì thế nên “tân vương tân chính sách”, Tổng thống Putin đã chọn Gazprom là đối tượng để thể hiện quyền lực thực sự của mình. Chỉ cần sau vài sự vụ “nho nhỏ”, ông Puitn đã lập tức làm cho các ông trùm như Rem Vyachirev phải cảm thấy chờn... Sau đây là một thí dụ.

Do không nhận đủ khí đốt nên những vị “tai to mặt lớn” của ngành năng lượng Nga đã phải ngồi lại cùng nhau để nghe nhân vật đang là số 1 của Gasprom lý giải nguyên nhân đã dẫn tới khủng hoảng. Rem Vyachirev nói “vòng vo tam quốc” chủ yếu để biện minh cho mình mà chẳng làm sáng rõ thêm vấn đề gì cả. Tổng thống Liên bang Nga kiên nhẫn ngồi nghe mọi sự rồi thủng thẳng buông từng từ một: “Tốt thôi, nhưng nếu vậy quân đội sẽ đảm nhận các đường ống dẫn khí đốt, FSB (Cơ quan An ninh Quốc gia - TVT) sẽ chiếm lĩnh các vị trí có máy nén khí, còn Ban giám đốc Gasprom sẽ bị chúng tôi đưa vào nhà đá”. Chỉ vậy thôi nhưng cũng đủ để Gasprom tham gia tích cực hơn vào tiến trình cải thiện kinh tế Nga mà chính phủ của ông Putin muốn thực thi…

Tuy nhiên, những lãnh đạo như Vyachirev cũng chỉ trụ lại được một thời gian ngắn trong “thời đại Putin”. Khi đã ngồi vững trong Điện Kremli rồi, Tổng thống Nga đã luôn đưa những nhân vật thân cận nhất của mình vào vị trí lãnh đạo Gazprom. Ông quá hiểu, nắm được đế chế kinh tế hùng hậu này là nắm được “hậu phương bao la”…

Biết mình thì mới tốt

Suốt một thời gian dài khi ông Yeltsin còn nắm quyền, chính trường Nga đã bị lũng đoạn bởi một tập đoàn oligarkh, vừa lắm mưu mẹo vừa giàu có của cải. Theo Chrystia Freeland, nữ phóng viên tờ Thời báo tài chính của Anh, từng thường trú tại Moskva, đó là “bảy kẻ cắp” từng thao túng những tài nguyên chủ yếu của nước Nga bằng cách “bán linh hồn của họ cho quỷ”: Boris Berezovsky, Vladimir Potanin, Vladimir Gusinsky, Mikhail Priedman, Aleksandr Smolensky, Piotr Aven và Mikhail Khodorkovsky... Một đội ngũ rất “mạnh vì gạo, bạo vì tiền”, mặc dù thành phần xuất thân không hẳn đã giống nhau nhưng đều từng có vị trí hoặc vị thế trong bộ máy chính quyền ở thời hậu Xô viết hỗn độn...

Chẳng hạn như Khodorkovsky, Chủ tịch Hội đồng giám đốc Hãng IUKSI, vốn là một cán bộ Đoàn. Từ năm 1986 tới 1987, Khodorkovsky làm Phó bí thư Đoàn thanh niên Cộng sản của Trường Kỹ nghệ hóa học mang tên D.I. Mendeleev ở Moskva (MKHTI). Năm 1987, ông ta đứng đầu Trung tâm sáng tạo khoa học kỹ thuật của thanh niên, được thành lập dưới sự bảo trợ của Đoàn. Trung tâm này mang tên Quỹ Sáng kiến trẻ. Về sau, Trung tâm chuyển đổi thành ngân hàng thương mại tiến bộ khoa học kỹ thuật và liên hiệp ngân hàng Menatep... Còn Potanin từng là Phó Thủ tướng thứ nhất. Họ làm giàu được chính trong giai đoạn nước Nga tư hữu hóa tài sản công cộng một cách bừa bãi theo luật rừng của chủ nghĩa tư bản sơ khai.

Năm 1997, có 6 người Nga lần đầu tiên lọt được vào danh sách các cự phú quốc tế do tạp chí Mỹ Forbes đưa ra, phần lớn những đại gia này đều nằm trong danh sách “7 kẻ cắp” trên. Theo đó, Berezovsky sở hữu lượng gia sản trị giá 3 tỉ USD. Khodorkovsky có 2,4 tỉ USD. Tiếp theo: Viakhirev (1,1 tỉ USD); chủ nhà băng ONEKSIM, Potanin, (700 triệu USD); Gusinsky (400 triệu USD)...

Trong số này chỉ có một mình Berezovsky (sinh năm 1946), lúc đó đang ngồi trên ghế Thư ký Hội đồng an ninh liên bang Nga, công khai lên tiếng bác bỏ số liệu mà Forbes đưa ra… Berezovsky từng có câu nói nổi tiếng: “Cái gì cũng có thể mua được, quan trọng là phải biết giá”. Xuất thân vốn là một nhà khoa học, Berezovsky được giới kinh doanh bắt đầu biết tới với tư cách chủ hãng LogoVAZ, đại lý chính của nhà máy sản xuất ô tô AvtoVAZ ở Toliachi, từng bán được hàng chục nghìn xe trong những năm 1992 - 1993.

Năm 1995, các chuyên gia của báo Tin tức Moskva ước tính giá trị của LogoVAZ ở mức một nghìn tỉ USD. Đề án làm ăn khổng lồ tiếp theo của Berezovsky cũng gắn bó với xe hơi: tổ hợp ABBA (liên kết LogoVAZ với AvtoVAZ). Tiếp theo, Boris Berezovsky tham ra Quỹ Tài sản quốc gia Nga, Dầu lửa Kuibysheb, một số ngân hàng và công ty tài chính... Ông ta cũng là người tham dự vào nhiều đề án liên quan tới dầu mỏ. Cứ thế theo luật “nước chảy chỗ trũng”, Berezovsky đã giàu lên với tốc độ chóng mặt. Tiền của đã giúp ông ta trở thành “người đàng mình” đối với Điện Kremli dưới thời Yeltsin.

Có dạo, Berezovsky đã đi rêu rao trên khắp các phương tiện thông tin đại chúng trong và ngoài nước là chính ông ta đã giữ hầu bao cho chiến dịch vận động tranh cử thắng lợi của Yeltsin năm 1996... Theo nhiều nguồn tin, Berezovsky vừa có công trong việc đưa ông Putin lên những vị trí cao, vừa có tội trong những mưu toan thay ngựa giữa dòng. Vào cuối năm 1999, khi thấy mình đã bị hớ trong việc “phù” ông Putin, một người không dễ bị mua chuộc hay dọa nạt, lại gần Điện Kremli, chính Berezovsky thông qua các đồng minh của mình đã muốn đưa Vladimir Rushailo (lúc đó đang là Bộ trưởng Nội vụ) vào làm “Thế tử” thay cho ông Putin. Theo tạp chí Thời mới số 7 năm 2000, tay trong của nhà tài phiệt trong Phủ Tổng thống Nga lúc đó đã chuẩn bị sẵn văn bản về việc này. Có điều, lúc đó, vị “trưởng lão” - phải đánh giá cao ông ta về việc này - bỏ ngoài tai mọi sự vận động, lại đưa ra quyết định khác nghiêng về phía Putin...

Xuất thân là một cán bộ an ninh, lại có thực tế sâu rộng về đời sống xã hội Nga thời “hậu Xô viết” với tư cách “ở trong chăn”, ông Putin hiểu rất rõ bản chất và quá trình làm giàu của những “người Nga mới”. Ông nói, trong những năm 90 của thế kỷ XX, “một số băng đảng đã lợi dụng sự yếu kém trong khâu tổ chức của Nhà nước” để phất lên như diều gặp gió. Và khi tích lũy được vốn do điều khiển được các cơ quan Nhà nước rồi, “họ muốn bảo vệ thế độc quyền của họ đối với các phương tiện thông tin đại chúng để hù dọa chính quyền chính trị một cách có hiệu quả hơn”.

Vladimir Putin, chậm rãi một cách có bài bản, đã tổ chức những đòn tấn công hữu hiệu vào những nhà tài phiệt từng núp bóng Yeltsin và chủ trương tư nhân hóa đáng ngờ để làm giàu bất chính... Thông qua hàng loạt cuộc điều tra và tấn công của cơ quan thuế vụ đi đôi với các cuộc gặp gỡ trực tiếp nhiều bên diễn ra ngay trong Điện Kremli, “vừa đấm vừa xoa”, theo kiểu mới chỉ giơ cây gậy ra thôi chứ chưa giáng xuống đầu đương sự, Tổng thống Nga cũng đã chế ngự được những tập đoàn kinh doanh đầu sỏ. Các nhà tư bản hàng đầu của nước Nga, từng gây dựng được gia sản khổng lồ của mình trong những năm “tư nhân hóa hoang dã” nền kinh tế dưới thời Boris Yeltsin, phải tỏ ra “biết điều” hơn đối với Điện Kremli và cam kết đứng ngoài chính trị, hay nói một cách đúng hơn, sẽ chỉ tham gia vào đời sống chính trị quốc gia theo phương thức và mức độ mà nhà nước cần.

Với những vụ thẳng tay trấn áp những trùm tài phiệt cứng đầu cứng cổ như Berezovsky hay Gusinsky, buộc họ đang từ những kẻ có quyền lực “bao trùm thiên hạ”, từng như cơm bữa ra vào Điện Kremli thời Yeltsin còn ở đó, phải rơi vào cảnh lưu vong ở nước ngoài và bị các tòa án hình sự của Nga phát lệnh truy nã quốc tế, Tổng thống Nga muốn gửi tới các “ông trùm” một thông điệp ngắn gọn và dễ hiểu: các ông đã được “ăn” miếng bánh ngọt to nhất rồi, nhưng thôi, đó là việc của quá khứ, tôi không định đào bới lên nhưng từ nay trở đi, các ông hãy chăm lo sản xuất làm giàu đi cho lợi nhà ích nước và đừng nhúng mũi vào chuyện chính trị! Các “ông trùm” ở Nga không thể làm ra vẻ không hiểu lời cảnh cáo này vì Tổng thống Putin đã không buồn úp mở và tuyên bố ngay trên tờ Le Figaro của Pháp: “Chúng tôi sẽ không ngần ngại gì mà không sử dụng cây gậy, bắt bí Nhà nước là điều không thể chấp nhận được. Nếu cần thiết, chúng tôi sẽ phá bỏ toàn bộ những công cụ cho phép bắt bí Nhà nước!”. (Trích bài trả lời phỏng vấn Le Figaro hồi đầu tháng 11/2000)…

Kết cục là Berezovsky phải “ù té quyền” ra khỏi nước Nga và phải rao bán cổ phần của mình trong hàng loạt các phương tiện thông tin đại chúng. Hiện nay ông này đang phải tá túc ở Anh. Còn Gusinsky, chủ nhân ông của tập đoàn truyền thông lừng danh Media - Most, thì gặp tai nạn pháp đình ở Tây Ban Nha và suýt nữa thì bị dẫn độ về Nga. Kênh truyền hình NTV và hàng loạt cơ quan báo chí cũng như nhà xuất bản của ông này, nổi tiếng về thái độ chống đối lại Điện Kremli, bị dồn vào những cuộc xáo trộn lớn. Nhà tài phiệt Khodorkovsky thông minh nhưng đầy ngạo mạn rốt cuộc cũng bị vướng vòng lao lý và cho tới nay vẫn đang phải ở tù.

Chiếc gậy trong tay người chủ mới của nước Nga là một chiếc gậy thông minh, không đánh vào những oligarkh nhanh trí biết tránh đòn mà chỉ nã vào những kẻ hung hăng nhất để chúng “một lần là tởn đến già”. Đương kim Tổng thống Nga không chỉ biết giơ ra “bàn tay sắt” mà còn rất khéo léo chìa “bàn tay nhung” cho những nhà tài phiệt nào thực tâm muốn phục vụ cho chế độ mới. Tổng thống Putin không phải không hiểu điều mà Berezovsky từng nhắn nhủ ông: “Giới đại tư bản luôn luôn đứng cạnh quyền lực. Một xã hội hiện đại được vận hành như vậy. Nếu như ông xoá bỏ một nhân vật đại tư bản này thì một nhân vật khác sẽ nổi lên ngay thôi”.

Dưới ánh đèn xanh sáng lên từ Điện Kremli, một số tập đoàn tài phiệt từ thủ đô đã tìm cách bắt rễ được xuống các địa phương để vừa thể hiện được sự hữu ích của những cái đầu có khả năng làm giàu siêu hạng đối với việc cải thiện cơ cấu kinh tế và phong cách làm ăn nơi “thâm sơn cùng cốc”, đồng thời vẫn được tiếp tục duy trì gia sản khổng lồ đã có. Nhà tài phiệt lừng danh Roman Abramovich, ông chủ của CLB bóng đá Anh Chelsea, là một thí dụ…

Theo cand.com.vn