Nhà báo Nga và hành trình ... (Phần 1)

Từ học tiếng Việt đến làm báo về Việt Nam

Nhà báo Nguyễn Quang Thiều: Năm 1962, ông bước chân vào trường đại học để học tiếng Việt, điều gì đã thôi thúc ông? Đó là nhiệm vụ của một người thanh niên Liên Xô hay do sự hiểu biết nào đó về Việt Nam?

Nhà báo Aleksei Syunnenberg: Năm 1962 tôi tốt nghiệp phổ thông. Khi học ở trường tôi đã đọc nhiều, nghe nói nhiều về Việt Nam, về cuộc chiến đấu thiêng liêng của nhân dân Việt Nam chống lại thực dân Pháp, biết một chút về lịch sử lâu dài của dân tộc Việt Nam, một lịch sử rất anh dũng. Cho nên khi tôi vào trường đại học, hồi đó là Trường đại học các ngôn ngữ phương Đông, giờ đổi tên thành Viện các ngôn ngữ Á Phi, thuộc trường Đại học tổng hợp Lômônôxốp, khi được đề nghị chọn một thứ tiếng, tôi đã chọn tiếng Việt.
"Hành quân xa dẫu có nhiều gian khổ, vai vác nặng ta đã đổ mồ hôi... đời chúng ta đâu có giặc là ta cứ đi" - nhà báo Nga hát một đoạn bài hát tiếng Việt duy nhất ông biết, do thầy Lê Hiền dạy từ năm 1962.

Tôi học ở trường 6 năm, 2 năm đầu tiên giáo viên của chúng tôi là người Việt Nam - ông Lê Hiền, nhưng sau đó chiến tranh bùng nổ ở Việt Nam, ông Lê Hiền phải về nước phục vụ. Lớp chúng tôi có 8 người thôi. Sau đó những người dạy tiếng Việt cho chúng tôi là giáo viên Nga đã học tiếng Việt trước chúng tôi vài năm và bây giờ trao đổi những gì họ biết với sinh viên. Rất tiếc trong thời gian sinh viên, vì điều kiện chiến tranh ở Việt Nam, phía Việt Nam không thể đảm bảo cho sinh viên Nga thực hành tiếng Việt ở Việt Nam nên tôi chỉ học tiếng Việt ở trường thôi.

Hồi đó tôi làm quen khá nhiều người Việt Nam mà cho đến bây giờ vẫn là bạn tốt, ví dụ anh Trần Phú Thuyết, người tôi làm quen năm 1964 tại một trại sinh viên ngoại ô Mátxcơva.

Năm 1966, tôi làm phát thanh viên tiếng Việt trên Đài phát thanh Mátxcơva, sau khi Liên Xô tan rã đổi tên thành Đài tiếng nói nước Nga. Hồi đó ở Việt Nam có rất nhiều thính giả nghe đài chúng tôi. Tôi còn nhớ một lần, đài chúng tôi tổ chức một cuộc thi cho thính giả Việt Nam về vũ trụ và đã nhận được 5 vạn lá thư từ Việt Nam. Nhiều thư đến nỗi chúng tôi đã động viên các em thiếu nhi của một trường trung học bên cạnh mở thư giúp để chúng tôi đọc.

Sau đó tôi trở thành Phó ban ở Ban tiếng Việt, đến năm 1989 làm Trưởng Ban. Tôi làm Trưởng Ban trong vòng 20 năm, vừa thôi năm ngoái. Giờ tôi là phóng viên đặc biệt của Ban tiếng Việt đài tiếng nói nước Nga.

Nhà báo Nguyễn Quang Thiều: Khi ông mới về Ban tiếng Việt của Đài tiếng nói Mátxơva, lúc đó ban đưa tin chủ yếu về Việt Nam đúng không? Vậy tin tức gì được đưa nhiều nhất? Chiến tranh, những trận ném bom của quân đội Mỹ hay tin tức gì khác?

Nhà báo Aleksei Syunnenberg: Ban tiếng Việt của đài chúng tôi làm chương trình chủ yếu là cho thính giả ở Việt Nam. Dù thế thì Việt kiều khắp nơi cũng biết đến. Chúng tôi chủ yếu nói về các phong trào của nhân dân Liên Xô ủng hộ nhân dân Việt Nam. Chúng tôi nói về hoạt động của chính quyền Liên Xô giúp nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hoà trong cuộc kháng chiến thứ hai.

Hàng ngày, tôi đi đến các nhà máy của Liên Xô, không chỉ ở Mátxcơva mà còn ở các thành phố khác để làm phóng sự về hoạt động của nhà máy, phỏng vấn các chuyên gia Liên Xô sang Việt Nam làm việc, chủ yếu là chuyên gia quân sự. Trong thời gian xảy ra cuộc kháng chiến thứ hai, đã có gần 11 nghìn binh lính, sĩ quan, tướng lĩnh của quân đội Liên Xô sang chiến đấu ở Việt Nam. Các tên lửa của Liên Xô do các sĩ quan cả Liên Xô và Việt Nam điều khiển đã bắn rơi 1.300 máy bay Mĩ, trong đó 54 chiếc B52.

Chúng tôi đã thông tin rất nhiều về phong trào Liên Xô giúp Việt Nam, động viên nhân dân Việt Nam trong cuộc kháng chiến. Không chỉ thính giả mà những người đứng đầu đất nước Việt Nam lúc đó đánh giá rất cao vai trò này của Ban tiếng Việt Đài tiếng nói Mátxcơva.

Mỗi lần sang Việt Nam là một ngày hội

Nhà báo Nguyễn Quang Thiều: Tôi biết rằng trong những năm tháng chiến tranh ông đã sang Việt Nam. Ông có thể hồi tưởng lại những lần ông sang Việt Nam trong thời kì chiến tranh không?

Nhà báo Aleksei Syunnenberg: Năm 1969 tôi sang Việt Nam lần đầu tiên. Đến nay tôi đã sang Việt Nam tất cả 15 lần. Mỗi lần đều ngắn thôi, một hai tuần. Lần dài nhất tôi ở Việt Nam là 20 ngày. Hồi đó, vì điều kiện quân sự nên máy bay không thế cất cánh khỏi Hà Nội. Đoàn chúng tôi là đoàn của Uỷ ban bảo vệ hoà bình của Liên Xô đến Việt Nam trong 2 tuần nhưng đã ở lại 3 tuần. Chúng tôi đã đến thăm những vùng bị tàn phá, gặp gỡ nói chuyện với các chiến sĩ Việt Nam, qua đó tôi đã hiểu người dân Việt Nam có những tình cảm sâu sắc với Liên Xô. Tôi không bao giờ quên những cuộc đi thăm Việt Nam thời chiến ấy.

Nhà báo Nguyễn Quang Thiều: Lúc đó so với những chuyến đi bây giờ, cảm nhận của ông về con người Việt Nam, qua gương mặt, giọng nói, trên đường phố, trong các ngôi nhà ông đến... có điều gì khác biệt không? Cách nhìn của ông về con người Việt Nam trong chiến tranh, đói nghèo, mất mát, máu chảy và trong đời sống đã tương đối no đủ yên vui hiện nay đã thay đổi như thế nào?

Nhà báo Aleksei Syunnenberg: Tất nhiên từ năm 1969 đến nay Việt Nam đã thay đổi rất nhiều... Trong những lần sang Việt Nam những năm qua, tôi rất thán phục sự phát triển nhanh của Việt Nam.

Con người Việt Nam, dù điều kiện sống đã thay đổi rất nhiều, vẫn rất cởi mở, mến khách, thân ái, lịch sự, văn minh với người Nga, người Liên Xô cũ. Mỗi một lần gặp và nói chuyện với người Việt Nam, tôi hiểu đó là một con người của một dân tộc có nền văn hoá lâu dài.

Nói thật, mỗi lần có dịp sang Việt Nam là một ngày hội đối với tôi. Thật hạnh phúc khi được tận mắt thấy Việt Nam chuyển mình, gặp những người bạn Việt Nam cũ, làm quen với những người bạn Việt Nam mới. Mỗi lần đều để lại trong tôi những cảm tưởng sâu sắc.

Nhà báo Aleksei Syunnenberg. Ảnh: Lê Anh Dũng