Thăng trầm cuộc đời ông vua dầu mỏ nước Nga

Công việc làm ăn đang xuôi chèo mát mái thì vào tháng 7/2003, người chia sẻ cổ phần với Khodorkovsky trong Yukos là Platon Lebedev bị bắt vì cáo buộc gian lận.
"Đế chế kinh doanh" của Khodorkovsky, theo lời mô tả của các công tố Nga sau này, đã phát triển không ngừng với tốc độ chóng mặt. Đặc biệt, từ năm 1995 khi Khodorkovsky mua Tập đoàn dầu khí Yukos trong một cuộc đấu giá quốc gia với giá tối thiểu 390 triệu USD, trong khi trị giá trên thị trường trước đó lên tới vài chục tỷ USD.
Kỳ 1: Khodorkovsky và những hệ luỵ
Sinh tại Matxcơva năm 1963 trong gia đình bố mẹ đều là kỹ sư, Khodorkovsky theo học tại Học viện Hoá học Mendeleyev. Trong những năm 80, Khodorkovsky cùng các bạn học điều hành một công ty chuyên nhập khẩu máy tính, hoạt động dưới sự bảo trợ của Đoàn Thanh niên Cộng sản Komsomol.
Năm 1987, bốn năm trước khi Liên Xô sụp đổ, Khodorkovsky lập ra công ty tài chính sau này trở thành ngân hàng Menatep, một trong những ngân hàng tư nhân đầu tiên thời hậu Liên Xô tại Nga. Khodorkovsky đã kiếm được số tiền hàng triệu USD từ những năm 1990, khi ngân hàng Menatep giành được số lượng cổ phần khổng lồ trong các công ty nhà nước được cổ phần hoá với giá rẻ.
Điển hình trong các thương vụ kiếm tiền dễ như trở bàn tay lúc này, là việc ông và cộng sự thân tín Platon Lebedev mua nhà máy sản xuất phân bón Apatit năm 1994 với giá quá hời 283 triệu USD. Về sau chính thương vụ này đã trở thành tâm điểm trong phiên toà đầu tiên nhằm vào bộ đôi Khodorkovsky và Lebedev năm 2004.
"Đế chế kinh doanh" của Khodorkovsky, theo lời mô tả của các công tố Nga sau này, đã phát triển không ngừng với tốc độ chóng mặt. Đặc biệt, từ năm 1995 khi Khodorkovsky mua Tập đoàn dầu khí Yukos trong một cuộc đấu giá quốc gia với giá tối thiểu 390 triệu USD, trong khi trị giá trên thị trường trước đó lên tới vài chục tỷ USD.
Dưới dự điều hành của Khodorkovsky, Yukos hồi sinh nhanh chóng và trở thành tập đoàn mang tiêu chuẩn quốc tế, được đánh giá là doanh nghiệp có tính minh bạch bậc nhất nước Nga. Yukos khi đó đảm nhiệm vận chuyển bằng đường ống một phần năm số dầu nước Nga khai thác được và có sức hấp dẫn đặc biệt với các nhà đầu tư quốc tế.
Trong khi đó, vào thời đỉnh cao của "đế chế kinh doanh", Khodorkovsky cũng bắt đầu có nhiều hoạt động liên quan đến chính trị. Ông từng ủng hộ tài chính cho hầu hết các chính đảng tại Nga, nhưng khẳng định không gắn bó với bất cứ một đảng phái nào.
Ngoài ra, Khodorkovsky còn tham gia trực tiếp vào chính quyền của Tổng thống Boris Yeltsin với vai trò Thứ trưởng dầu mỏ và khí đốt Nga. Nhưng động thái chính trị được cho là đầy mạo hiểm của ông chủ Yukos là việc không hề tỏ ra giấu diếm sự ủng hộ của mình đối với các chính trị gia đối lập với Tổng thống Vladimir Putin, người kế nhiệm đầy quyền lực của Yeltsin.
Công việc làm ăn đang xuôi chèo mát mái thì vào tháng 7/2003, người chia sẻ cổ phần với Khodorkovsky trong Yukos là Platon Lebedev bị bắt vì cáo buộc gian lận. Động thái này được nhìn nhận như lời cảnh báo đối với Khodorkovsky phải tránh xa chính trị.
Nhưng cũng chỉ 4 tháng sau, lực lượng an ninh Nga với súng ống đầy mình ập vào còng tay Khodorkovsky ngay trên chiếc chuyên cơ tại một sân bay ở vùng Siberia. Cơ quan điều tra Nga sau đó nhanh chóng thu thập đủ chứng cớ để buộc tội Yukos do Khodorkovsky chịu trách nhiệm chính đã trốn thuế với số tiền khổng lồ.
Do không thể thanh toán khoản nợ này, tập đoàn dầu khí hàng đầu nước Nga đã tuyên bố phá sản năm 2006. Một lần nữa số phận của Yukos lại được quyết định thông qua các cuộc đấu giá tài sản do nhà nước tổ chức.
Khi số phận Yukos đã được định đoạt và biến mất hoàn toàn về mặt pháp lý vào tháng 11/2007, Khodorkovsky và bạn tù đầy duyên nợ Platon Lebedev vẫn tiếp tục "bóc lịch" trong một trại lao động có từ thời Liên Xô ở vùng Chita, phía đông Siberia, cách thủ đô Matxcơva 4.700km về phía đông.
Sau thời gian dài là tâm điểm của báo chí Nga và quốc tế, dần dần người ta không còn quan tâm nhiều đến Khodorkovsky. Nhưng vụ án lớn nhất nước Nga thời hậu Liên Xô lại được xới lên vào đầu năm 2009, khi bộ đôi Khodorkovsky và Lebedev được chuyển về Matxcơva để đối mặt với phiên toà thứ hai liên quan đến tội danh tham ô 27,7 tỷ USD và rửa số tiền gần 12,5 tỷ USD.
Khi phiên toà thứ hai này chuẩn bị kết thúc, bản thân Khodorkovsky đã dự đoán rằng ông sẽ không được thả sau khi mãn hạn bản án đầu tiên vào năm 2011. Tuy nhiên, cựu tỷ phú Yukos cũng cảnh báo số phận cả nước Nga phụ thuộc vào vụ án của mình. "Đó không phải tôi hay Platon Lebedev đang đứng trước toà, mà đó là tất cả người dân Nga", BBC dẫn lời Khodorkovsky nói trước toà.
Với việc toà án Nga khẳng định Khodorkovsky và cộng sự Platon Lebedev phạm tội tham ô và rửa tiền với số lượng lớn, cựu tỷ phú từng giàu nhất nước Nga sẽ phải tiếp tục ngồi tù ít nhất đến năm 2017 sau khi mãn hạn cho bản án cũ.

(Còn tiếp...)
Theo Thời báo Ngân hàng