Re: Khoa học Nga hậu Xô Viết - Bài 1: Di sản một thời thành

Khoa học Nga hậu Xô Viết - Bài 2: Một nền khoa học “ngái ngủ”
Nạn quan liêu, trì trệ và tình trạng tham nhũng trong nghiên cứu khoa học đã khiến nền khoa học vàng son một thời của Nga đang đà tụt dốc.
Xã hội Nga đã có nhiều thay đổi: Xe cộ, quần áo, mức sống… Tuy nhiên, nhiều người Nga vẫn luôn nhớ về cái thời quá vãng Liên Xô, cái thời họ là những công dân của một đất nước tuyệt vời - cường quốc ngự ở đỉnh cao về khoa học và giáo dục.

Xà xẻo tiền nghiên cứu

Ông Viktor Veselago, 82 tuổi, là một nhà vật lý từng thực hiện công trình quan trọng nhất của mình trong những năm 1960 (liên quan đến sự khúc xạ tiêu cực của ánh sáng). Là ủy viên Viện Hàn lâm khoa học, giờ ông vẫn điều hành một phòng thí nghiệm tuềnh toàng. “Tôi không có cộng sự trẻ bởi vì tôi không có tiền” - ông nói. “Tôi không có tiền vì tôi là một sản phẩm của hệ thống khoa học của Liên Xô. Tôi không phải là một nhà doanh nghiệp. Điều đó xa lạ với tôi”.

Anna Kvitkina là một nhà nghiên cứu về đất, 28 tuổi, ở Pushchino. Cô và các đồng nghiệp cần ủng cao su để đi lại khi nghiên cứu thực tế nhưng ủng cao su không có trong danh sách vật dụng, trang thiết bị được mua. Ngay cả khi đề xuất về ủng được đồng ý, họ cũng phải mất sáu tháng mới nhận được chúng do phải qua các kênh mua sắm theo quy định.

Tháng 10-2009, hơn 170 nhà khoa học Nga đang sống ở nước ngoài gửi thư cho Tổng thống Dmitry Medvedev và Thủ tướng Vladimir Putin phàn nàn về điều kiện bi đát của khoa học cơ bản. Khắp nước Nga, các nhà khoa học đã và đang đấu tranh chống lại những quy định quan liêu để có được ống nghiệm, thuốc thử, dòng tế bào, ống hút, thậm chí cả bóng đèn. Phư?ng ph?p ơng pháp duy nhất mà họ thường áp dụng là đi tắt và thắc thỏm mong đừng có ai để ý đến những việc họ đang làm. Kvitkina sắp đến Munich vào mùa xuân tới nhờ học bổng cao học khi cô sẽ bước vào giai đoạn chín muồi của một nhà nghiên cứu. Cô hy vọng mình có thể kiếm được một vị trí ổn định ở đó.



Boris Yeltsin “giao ca” cho Vladimir Putin. Ảnh: kremlin.ru

Tại ĐH Quốc gia Moscow, các nhà khoa học thế hệ mới đang cố gắng xây dựng một hệ thống nghiên cứu dựa vào trường ĐH, trong đó có nhà sinh vật học Sergei Dmitriev, 34 tuổi. Công việc của anh có liên quan đến virus và tổng hợp protein và nó được hỗ trợ một phần bởi một khoản trợ cấp đặc biệt của tổng thống dành cho những nhà khoa học đầy hứa hẹn. Anh là một ngôi sao đang nổi và cũng là một trong những người tổ chức phong trào phản đối trong giới khoa học trên toàn quốc. Hầu hết bạn bè cùng học ĐH với anh đã bỏ ra nước ngoài hoặc chuyển sang kinh doanh. Cái cách người ta chi kinh phí - và làm lãng phí nó khiến anh bối rối. “Những nhà khoa học tìm được nguồn tài trợ một cách tốt nhất dường như là những người ít có khả năng làm khoa học nhất. Chính phủ sẽ đầu tư 323 tỉ rúp (khoảng 11 tỉ USD) cho khoa học vào năm nay. Nhưng hầu hết số tiền này không dành cho những người làm khoa học thực sự” - Sergei Dmitriev nói.

“Cầu thủ” tụt dốc trên sân khoa học

“Những sự phản kháng có tổ chức của giới khoa học đã gây sức ép khiến chính phủ dường như sắp cho phép các nhà nghiên cứu sử dụng kinh phí linh hoạt hơn” - nhà sinh vật học Sergei Dmitriev nhận định. Nhưng Tổng thống Medvedev và một số thuộc cấp của ông cho rằng một vài dự án phô trương không thể duy trì nền văn hóa khoa học của đất nước.

Sự vận hành chương trình không gian thất bại gần đây của Nga phản ánh những điểm yếu của khoa học Nga. Mỹ bị ảnh hưởng trực tiếp trong vụ này bởi vì kể từ khi tàu con thoi của Mỹ ngừng hoạt động, tên lửa của Nga đưa các phi hành gia Mỹ lên trạm vũ trụ quốc tế từ một giàn phóng ở Kazakhstan. Cho đến nay chương trình có người lái đã tránh được những vấn đề trục trặc nhưng phần còn lại của hệ thống đã giảm một phần.

Hơn hai thập niên qua, việc trả thù lao không ra gì, sự xao nhãng và uy tín thấp đã hợp lại làm đội ngũ những nhà chuyên môn ngày một thưa vắng. Và những hậu quả của tình trạng này là rất thực tế. Tháng 11-2011 vừa qua, người ta lại chứng kiến sự cố tàu Phobus-Grunt có nhiệm vụ thám hiểm sao Hỏa. Trư?c ??, v?o ớc đó, vào tháng 8, tàu vũ trụ chở hàng mang tên Tiến Bộ cũng bị trục trặc. Còn nữa, một vệ tinh đo đạc được phóng thất bại vào tháng 2 và một tên lửa được đặt vào ba vệ tinh của hệ thống định vị của Nga được gọi là Glonass đã bị rơi cách đây một năm. Tổng thống Medvedev đã yêu cầu điều tra và truy tố hình sự nếu có thể. Ông Igor Marinin, biên tập viên tờ News of Cosmonautics, cho rằng chương trình có người lái là pháo đài cuối cùng của hệ thống kiểm soát chất lượng mặc dù trong tháng 9, kỹ sư trưởng của trung tâm đào tạo phi hành gia bị cáo buộc tội tham nhũng. Khoảng trống trong chương trình vũ trụ của Nga sẽ phải mất nhiều năm mới khôi phục nổi ngay cả khi chính phủ có kế hoạch đầu tư gấp đôi kinh phí vào năm 2014.



Quảng trường Đỏ vẫn “trơ gan cùng tuế nguyệt”. Ảnh: kremlin.ru

Tại Pushchino, nơi có liên quan đến chương trình vũ trụ, những vấn đề về chất lượng vẫn tồn tại. Nhà sinh vật học Desherevskaya được thông báo nhà nước sẽ cấp cho cô một căn hộ dành cho nhà nghiên cứu trẻ khi cô đến Pushchino vào năm 1996. Cô đã phải chờ đợi quá lâu, đến mức khi cuối cùng tiêu chuẩn căn hộ được duyệt thì cô lại không đủ điều kiện: Cô không còn là một nhà khoa học trẻ. Cô nói cô không có kế hoạch ra đi: “Kiểu gì thì chúng tôi cũng không có bất kỳ sự lựa chọn nào cả. Cuộc sống của chúng tôi đã được đính vào trong hệ thống rồi”.

Chính trị bất ổn, chảy máu chất xám và sự thiếu quan tâm đã biến Nga từ nước đầu tiên phóng vệ tinh trở thành một “cầu thủ” ngày càng nhỏ yếu trong sân chơi khoa học của thế giới. Nga không chỉ xuống dốc trong khoa học mà cả trong các ngành công nghiệp dựa trên khoa học. Cơ sở nghiên cứu của Nga có vấn đề và ít có giải pháp. Người ta không chỉ ngạc nhiên mà còn sốc khi thấy Nga hiện chỉ chiếm một phần nhỏ trong các hoạt động trên thế giới và đang suy yếu những ưu thế cốt lõi trong khi nước này từng tiên phong trong nghiên cứu khoa học và tư duy trên toàn châu Âu và thế giới.

Viện Hàn lâm già cỗi

“Trong khi các nước khác gia tăng sản phẩm nghiên cứu của họ, nước Nga lại phải vật lộn để duy trì con số ít ỏi và thậm chí bị tụt hậu trong các lĩnh vực như vật lý và khoa học vũ trụ, hai thế mạnh cốt lõi trong quá khứ của Nga” - ông Jonathan Adams, người phụ trách mảng đánh giá về nghiên cứu khoa học của Thomson Reuters, công ty mẹ của Reuters, nói.

Các nghiên cứu của Nga chiếm khoảng 2,6% số bài báo được đăng trên các tạp chí do Thomson Reuters thống kê trong các năm từ 2005 đến 2009. Con số này lớn hơn Brazil (102.000 bài, tỉ lệ 2,1%) nhưng nhỏ hơn Ấn Độ (144.000 bài, tỉ lệ 2,9%) và thua xa Trung Quốc (415.000 bài, tỉ lệ 8,4%)”.

Chính việc cắt giảm tài trợ và sự già hóa đội ngũ nhà nghiên cứu đã làm khoa học Nga suy yếu. Năm 2007, chỉ có một vài viện nghiên cứu tốt nhất của Nga có nguồn kinh phí dành cho nghiên cứu (bằng 3%-5% so với Mỹ). Tuổi trung bình của thành viên Viện Hàn lâm Khoa học Nga trên 50. Uy tín của lĩnh vực từng chế tạo ra vệ tinh nhân tạo Sputnik, làm nên ưu thế nổi bật trong thời chiến tranh lạnh đã tụt dốc.

(Trích Báo cáo công tác nghiên cứu khoa học
Nga đầu năm 2010)

Theo phapluattp.vn