Khám phá văn hoá tắm bằng chổi ở Nga

Bị đánh bằng chổi trong căn phòng đầy hơi nước gần 100 độ C, nhiều người Nga cảm thấy họ được sinh ra lần nữa khi ra khỏi phòng tắm.

Người Nga thường dùng cành bạch dương kết thành chổi để tắm banya. Ảnh: Pinterest.

Người Nga coi việc đến banya là chìa khóa để có sức khỏe tốt. Các nhà khoa học đã phát hiện banya mang đến rất nhiều lợi ích, có thể kể đến như tuần hoàn máu dưới da, bài độc, cải thiện các chức năng cơ, khớp.

Làm quen với banya

Banya khá giống một phòng xông hơi nhưng độ ẩm và hơi nước bên trong cao hơn nhiều những phòng tắm hơi thông thường. Tắm trong banya là một trong những văn hoá lâu đời nhất của Nga, bao gồm khá nhiều công đoạn. Ghé thăm những ngôi nhà ở nông thôn hay vùng ngoại ô của người Nga, bạn sẽ dễ dàng nhận ra một ngôi nhà nhỏ làm hoàn toàn bằng gỗ, nằm tách biệt cuối vườn - nó chính là banya.

Hồi tháng 6 năm nay, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã tặng Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình một căn banya với vật liệu và thiết kế theo kiểu truyền thống, theo Sputnik News.

Một căn banya xây kiểu truyền thống ở Nga. Ảnh: Medium.

Theo các tài liệu từ thời Trung cổ do Tông đồ Andrew (một trong 12 Tông đồ của chúa Jesus) ghi lại: “Khi đến vùng đất của người Slav (tộc người Ấn-Âu) và sống cùng họ, tôi chú ý đến những nhà tắm bằng gỗ. Họ làm nóng căn phòng trong nhiệt độ cực cao rồi cởi bỏ trang phục. Sau khi xức dầu đẫm cơ thể, họ dùng một búi cây non quất lên thân mình”.

Trong quá trình lịch sử, banya ăn sâu vào văn hóa Nga ở nhiều cấp độ. Banya từng được Pushkin, Tolstoy, Dostoyevsky và Сhekhov nhắc đến dưới dạng truyện ngắn. Nhà văn Xô Viết Mikhail Zoshchenko, tác giả cuốn Scenes from the Bathhouse đã thể hiện cái nhìn châm biếm về đời sống Nga thời kỳ đó qua lăng kính nhìn từ một căn banya. Vào mỗi đêm giao thừa, người Nga theo truyền thống sẽ xem Irony of Fate - bộ phim hài nói về một chuyến đi sai lầm tới banya.

Banya đen và trắng

Có 2 loại banya phổ biến trong văn hoá Nga là banya đen và trắng.

Cụ thể, loại banya truyền thống của Nga là banya đen. Lý do là các banya ngày trước không có ống khói, khiến khói từ bếp thoát ra ngoài qua những kẽ hở trên mái và tường. Lâu dần ở những nơi này hình thành lớp muội màu đen.

Các khu vực dính muội khói đều phải cọ rửa sạch sẽ trước mỗi lần tắm. Trước khi xông hơi, tất cả cửa trong banya đều phải mở hết cỡ để làm mới không khí bên trong. Ngoài ra, người tắm còn phải đợi khói từ bếp đun bay hết để tránh nguy cơ bị ngộ độc khói.

Banya đen. Ảnh: Древо.

“Nhiều khách tắm tin rằng nhà tắm đen là banya thực sự của Nga. Tuy nhiên, các phòng tắm đen hiện chỉ xuất hiện ở những vùng cực Bắc xa xôi gần với châu Âu của Nga và các làng trong vùng Siberia”, Anton Romanchenko, giám đốc trung tâm tắm Okhta ở Moskva nói.

Người Nga nói đùa rằng banya đen sau này đã mua được ống khói và trở thành banya trắng. Điểm khác biệt chỉ nằm ở hệ thống tạo nhiệt bên trong.

Chiếc lò này có nhiệm vụ làm nóng đá ở trên đỉnh lò và nhiệt độ trong phòng tăng dần lên. Khi những viên đá đã nóng bỏng, chủ nhà sẽ dập tắt ngọn lửa, chặn ống khói để ngăn nhiệt thoát ra ngoài. Trong suốt quá trình, người tắm sẽ dội nước vào trong lò để điều chỉnh độ ẩm, lượng hơi nước trong phòng. Ngày nay bên cạnh dùng gỗ để tạo nhiệt, nhiều banya đã sử dụng năng lượng điện để làm nóng.

Lò xông hơi chiếm khoảng 1/3 không gian banya trắng. Ảnh: Skaci.

Yegor Chernegov-Nomerov, ca sĩ và cũng là người cực kỳ hâm mộ banya ở Nga, nói rằng: “Bạn đội chiếc mũ đặc biệt trên đầu và say sưa trong một phòng tắm hơi thực thụ, người ta quất cành bạch dương ngâm nước lên người bạn. Rồi bạn lập tức chạy ra ngoài, nhảy vào hồ nước băng giá. Khi đó bạn sẽ hiểu hạnh phúc là thế nào. Điều tuyệt vời này chỉ có ở Nga”.

Chernegov-Nomerov cũng chia sẻ rằng anh đã ghé thăm nhiều nhà tắm nổi tiếng trên thế giới, thậm chí đi đến Áo mỗi mùa đông để tắm hơi nhưng vẫn không thể quên được cảm xúc mà banya mang lại cho anh.

Chuẩn bị cho buổi tắm hơi

Ảnh: EuphoraSalonMediSpa.

Phòng xông hơi trong banya khá đặc biệt. Nước dùng để xông trong banya có thể được làm nóng bằng củi hoặc nhiệt điện. Bên trong phòng xông hơi có băng ghế gỗ rộng nằm dọc theo các bức tường, xây kiểu bậc thang. Bạn có thể ngồi hoặc nằm trên băng ghế tuỳ thích. Càng ở băng ghế cao, nhiệt độ càng cao, có thể lên đến hơn 70 độ C. Nếu cảm thấy khó thở, bạn có thể cúi người thật thấp để tránh hơi nóng.

Một phần không thể tách rời của các banya là chiếc mũ cao và cây chổi bạch dương. Ảnh: lioznonews.

Từ thời cổ xưa, những người Slav đã tự đánh mình và những người bạn của họ ở banya bằng những cành cây bạch dương, cây sồi, cây phong. Mỗi loại cây dùng làm chổi lại có các công dụng khác nhau với người tắm. Tại những cơ sở tắm banya lớn, khách hàng sẽ lựa chọn loại chổi phù hợp với nhu cầu của bản thân. Đây được coi là một hình thức mát xa đặc biệt giúp lưu thông máu, đổ mồ hôi, tăng cường trao đổi chất và làm sạch toàn bộ cơ thể. Dầu trong lá cây có tác dụng cải thiện tình trạng da, chống lão hoá. 

Người Nga có câu: “Bạn không già đi vào ngày bạn xông hơi trong banya”. Ảnh: Medium.

Tắm hơi trong banya không phải một trải nghiệm vội vàng. Thông thường người tắm sẽ cần khoảng 6h để lưu lại đây, gồm 2 – 3h ở trong phòng tắm và 3h dành cho việc nghỉ ngơi, thư giãn. Để đạt được hiệu quả cao nhất của việc tắm hơi khi du lịch Nga, bạn hãy làm tuần tự các bước “làm nóng – làm mát – nghỉ ngơi”. 

Theo đó, bạn nên nghỉ ngơi trong phòng trước khi xông hơi, uống trà pha từ các loại cỏ và mật ong. Ảnh: Pixabay.

Bạn nên tắm bằng nước ấm trước khi vào phòng xông hơi để giúp cơ thể thích nghi từ từ với nhiệt độ. Tiếp theo là chuyển qua phòng xông hơi. Bạn chỉ nên mang trên mình một chiếc khăn để đảm bảo quá trình đổ mồ hôi diễn ra tốt nhất. Nếu nằm xuống băng ghế, bạn nên theo thứ tự từ cao xuống thấp vì tầng trên cùng là nơi nhiệt độ cao nhất.

Trong khi tắm hơi, một người khác hoặc chính bạn sẽ dùng những chiếc chổi làm từ lá bạch dương ngâm trong nước lạnh khoảng 10 phút, quất đều lên khắp người bạn đến khi toàn thân đỏ ửng lên. Ảnh: Harper\'s Bazaar. 

Nếu bạn đi theo nhóm, hãy thay nhau làm việc này. Tại các banya công cộng sẽ có nhân viên quất chổi cho bạn nếu bạn có yêu cầu. Đối với những người đã quen với banya, việc đánh bằng chổi sẽ diễn ra trong lần xông hơi thứ 2.

Khi người tắm cảm thấy đến giới hạn chịu nóng, họ rời khỏi phòng xông hơi và nhảy ngay vào hồ nước lạnh, bể ngâm hoặc xối nước lạnh toàn thân. Sau đó họ trở lại phòng thay đồ và nghỉ ngơi một lát.

Ở vùng Siberia, người dân thậm chí còn nhảy xuống tuyết sau khi rời khỏi phòng xông hơi. Giữa những khoảng nghỉ, khách tắm thường uống trà hoặc bia kèm với các món truyền thống của Nga như trứng cá muối, súp củ cải đường, dưa chuột muối. 

Cheryl Adams Rychkov, thành viên của Medium đã chia sẻ về trải nghiệm tắm hơi banya của cô: “Trong khoảng 20 phút, mọi người trò chuyện trong phòng thay đồ. Một số người uống trà hoặc bia. Hiếm khi rượu vodka xuất hiện ở đây. Ông xã người Nga của tôi nói rằng chỉ có kẻ ngốc mới uống vodka tại banya, nó có thể giết chết bạn. Sau đó là thời gian cho vòng xông hơi thứ hai. Mọi người trở lại banya và các quá trình lặp lại. Hầu hết mọi người thường trải qua ba lần tắm hơi như vậy khi đến banya”.

Những người đàn ông uống bia trong banya. Ảnh: Video Blocks.
Phóng viên Kerstin Palzer của tờ DW kể lại rằng, hầu như tất cả banya đều có một nhà hàng. “Ở đây họ bật các kênh tin tức phát trên truyền hình. Mọi người ngồi trong bộ áo choàng tắm với mái tóc ướt và da đỏ, thảo luận tất cả những điều quan trọng trong cuộc sống, từ Crimea đến EU, các câu chuyện trong nước đến quốc tế. Đó là cuộc sống bình thường ở đây”, cô nói.

Những lưu ý khi vào banya

Hãy đảm bảo bạn khoả thân hoàn toàn trong phòng tắm hơi để đạt hiệu quả tốt nhất. Những banya công cộng luôn tách biệt giới tính nên đừng quá lo lắng.

Banya về bản chất sẽ khiến bạn đổ mồ hôi rất nhiều để bài độc. Vì vậy đừng chủ quan khi thấy bạn đang đổ mồ hôi quá nhiều. Nếu bạn cảm thấy chóng mặt nhẹ, hãy nghỉ ngơi một lát, bù nước cho cơ thể trước khi quay lại bên trong. Một số banya có bể ngâm thay cho hồ nước như kiểu truyền thống. Nhưng nếu là lần đầu tiên đến banya, bạn không nên thử cách nhảy luôn vào bể nước vì nó có thể khiến bạn bị sốc nhiệt. Một vòi nước lạnh xối từ từ sẽ là giải pháp tốt hơn cho bạn.

Tiếp đó, bạn cần phải đội chiếc mũ trông có vẻ hài hước để ngăn tóc bị khô và phần đầu trở nên quá nóng.

Cuối cùng, đừng vội vàng nếu quyết định đến banya. Theo trang The Culture Trip, banya là một điều “cực kỳ thư giãn, hãy dành thời gian và tận hưởng nó”. Không nên bắt đầu buổi tắm với dạ dày quá no hoặc quá đói. Tuy nhiên, một bữa ăn no sau khi kết thúc hoàn toàn buổi tắm sẽ làm tròn trải nghiệm của bạn.

Tìm banya ở đâu?

Ngoài các banya truyền thống nằm ở khắp làng quê của nước Nga, những banya tốt nhất nằm tại Moskva và St. Petersburg.

Ảnh: Sanduny banya.

Khu phức hợp banya mang tính biểu tượng nhất ở Nga là Sanduny. Nằm ở trung tâm của Moskva trên đường Neglinnaya và mở cửa từ năm 1808, Sanduny cũng là nhà tắm tồn tại lâu đời nhất ở thủ đô Nga. Đây được xem là một kiệt tác về nội thất và kiến trúc. Ở đây, bạn sẽ tìm thấy mọi thứ từ cột baroque đến hồ bơi La Mã cổ đại, phòng tắm Thổ Nhĩ Kỳ.

Địa chỉ: Số 14, đường Neglinnaya, Moskva.

Nhà tắm Vorontsovkie không phải là di tích lịch sử, nhưng nó vẫn phổ biến trong suy nghĩ của người dân địa phương và du khách đến Moskva. Được xây dựng vào năm 1938, banya này được đánh giá cao về chất lượng phòng xông hơi ướt và hàng loạt dịch vụ có sẵn. Ngoài ra ở đây còn có nhiều phòng banya riêng dành cho nhóm đông từ 4 đến 10 người. Mỗi căn phòng đều được trang trí theo phong cách độc đáo: từ banya Nga đến hamam Thổ Nhĩ Kỳ.

Địa chỉ: 5/7, Vorontsovskiy Pereulok, Moskva

Là điểm đến yêu thích của Lenin và Dostoevsky, nhà tắm Yamskie nằm trong số những địa điểm nổi tiếng nhất của St. Petersburg cho việc tắm hơi. Ngoài banya truyền thống của Nga, Yamskie cung cấp các dịch vụ của trung tâm chăm sóc sức khỏe với cryochamber, phòng xông hơi bằng tia hồng ngoại, phòng mát xa và phòng tắm nắng. Những khách thường xuyên được mời uống kvas (thức uống lên men từ lúa mạch) Nga do nhà hàng Shaika-leika phục vụ sau khi rời phòng xông hơi ướt.

Địa chỉ: Số 9, đường Dostoevskogo, St. Petersburg

Mytninskie là "á hậu" cho danh hiệu banya lịch sử của St. Petersburg. Ban đầu nhà tắm này được xây dựng dành cho tầng lớp dân nghèo. Mytninskie là một trong những nhà tắm công cộng đầu tiên ở St. Petersburg. Ngày nay, nhà tắm này đã tiến hành cải tạo quy mô lớn với các thiết bị hiện đại, đội ngũ nhân viên đã qua đào tạo chuyên nghiệp, tiệm làm đẹp cùng các phòng xông hơi ướt sang trọng chung và riêng.

Địa chỉ: Số 17-19, đường Mytninskaya, St. Petersburg

Một trong những lựa chọn phổ biến hơn để trải nghiệm một banya Nga đích thực là Degtyarnye, nằm ngay gần con phố Nevsky Prospect. Nhà tắm này mở cửa từ nửa thế kỷ trước. Kể từ đó, nơi này đã trở thành một trong những địa điểm nổi bật nhất để giải trí cuối tuần ở St. Petersburg. Sức chứa của nhà tắm lên đến 620 khách cùng một lúc và nhân viên của họ được đánh giá là những người tốt nhất có thể tìm thấy trong vùng. Ngoài các phòng xông hơi ướt kiểu Nga truyền thống, du khách có thể tận hưởng liệu pháp mát xa tiếp thêm sinh lực và một loạt các liệu pháp spa.

Địa chỉ: Số 1, đường Degtyarnaya, St. Petersburg

Theo Vnexpress